Kategoria: Zioła i inne rośliny

Lubczyk to krewniak selera, pietruszki i podagrycznika, o których już pisałam.

(seler – tutaj, pietruszka – tutaj i podagrycznik – tutaj).

Bardzo lubię jego smak. Świeże liście dodaję do rosołu, potraw mięsnych, sosu pomidorowego i posypuję nimi jajecznicę.

Aby zachować aromat liści lubczyku na dłużej można je zamrozić albo zakonserwować w oleju.

Do celów leczniczych używa się przede wszystkim korzenia lubczyku. Pomaga on likwidować obrzęki i pozbywać się kwasu moczowego i mocznika. Zapobiega także kamicy moczowej.

Kobiety w ciąży i karmiące powinny lubczyku unikać. Trzeba też pamiętać, że ma on właściwości fotouczulające. Zwłaszcza kiedy używa się jego alkoholowych wyciągów nie należy zbytnio wystawiać się na słońce.

Ponieważ uwielbiam wychodzić na słońce postępuję z lubczykiem ostrożnie. Świeżego używam jako przyprawy, a suszony korzeń dorzucam do różnych mieszanek ziołowych, z których robię napary.

Jedna z nich to mieszanka z korzenia lubczyku, liści brzozy, ziela skrzypu, strąków fasoli i owoców dzikiej róży w równych proporcjach. Zalewa się w termosie czubatą łyżkę mieszanki dwiema szklankami wrzątku. Po godzinie napar jest gotowy i można go sobie popijać po trochu przez cały dzień.

Włosi dodają lubczyk do bardzo prostej w przygotowaniu konfitury z ogórków (Confettura Cetrioli e Levistico), którą jada się jako dodatek do serów. Przepis na tę konfiturę znajdziecie tutaj.

Syreniusz pisał o lubczyku, że „do kąpania y mycia używaią: Albowiem ciało chędogie suptylne y gładkie czyni”.

Przypuszczał on, że polska nazwa tej rośliny pochodzi „od Lubości do ktorey cielesność wzbudza”.

Być może opinia o lubczyku jako afrodyzjaku jest nieco przesadzona, ale zawiera on związki, które mogą mieć w tej kwestii pewne znaczenie.

Nie robiono wprawdzie badań naukowych na ludziach dotyczących tego aspektu działania lubczyku, ale kto nam zabroni zrobić testy na sobie?

„W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska,
Gdzie pawiookie drzemią stawy,
Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy
Na plamy szarych złomów ciska…” 

Kasprowicz tak pisał o róży alpejskiej (Rosa pendulina L.), bo taka właśnie rośnie w Tatrach. Potocznie zaś różą dziką określa się inny gatunek róży – Rosa canina L., zwaną różą psią (lub szypszyną), a także różę pomarszczoną (Rosa rugosa Thunb.)

Purpurowo – różowe kwiaty róży pomarszczonej upojnie pachną, a zapach ten pobudza apetyt.

Warto więc sadzić ją w ogrodzie, zwłaszcza tam, gdzie mamy zwyczaj jadać posiłki.

Czasem róża pomarszczona kwitnie na biało.

To, co nazywamy jej owocami, to w rzeczywistości tzw. owoce rzekome (hypancja), które skrywają właściwe owoce. Hypancja są bogatym źródłem witaminy C, podobnie jak owoce róży dzikiej (Rosa canina L.).

Witamina C to nie jedyny atut dzikich róż. Ich owoce zawierają galaktolipid, który ma silne działanie przeciwzapalne, porównywalne z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi. Zmniejsza on obrzęk stawów, redukuje ból i przyczynia się do ochrony chrząstki stawowej. Przyda się chorym na reumatyzm, RZS i artretyzm.

Niestety galaktolipid rozkłada się w temperaturze powyżej 40 stopni. Zatem w konfiturach z dzikiej róży go nie znajdziemy.

Można wysuszyć owoce dzikiej róży w temperaturze poniżej 40 stopni i zmielić je na proszek w młynku żarnowym. Taki młynek podczas mielenia nie wytwarza zbyt wysokiej temperatury. Tak otrzymany proszek można dodawać np. do jogurtu.

Są także gotowe preparaty z dzikiej róży, szczególnie popularne w Danii.

Bo to właśnie na duńskiej wyspie Langeland pewien rolnik wyleczył swoje schorowane stawy dżemem z dzikiej róży przygotowanym w specyficzny sposób. Zainteresował tym naukowców, a oni odkryli w jego dżemie galaktolipid.

Pewna moja znajoma była kiedyś w sanatorium specjalizującym się w rehabilitacji ortopedycznej. Większość kuracjuszy nękana bólami stawów różnego pochodzenia z ledwością się poruszała zgięta w pałąk.

Ale popołudniem taneczne „fajfy” zmieniały świetlicową salę w „salę cudów”. W jakiś dziwny i niewytłumaczalny sposób wszyscy nagle prostowali się i zaczynali tańczyć, jakby nigdy nie bolały ich stawy.

Takie cuda czyni muzyka.

Ciekawe, co by się tam działo, gdyby dodać do tego jeszcze cuda, jakie potrafi czynić dzika róża?

źródła://

Schwager, Joseph, et al. „Rose hip and its constituent galactolipids confer cartilage protection by modulating cytokine, and chemokine expression.” BMC complementary and alternative medicine 11.1 (2011): 105.

Mahajan, Surbhi, et al. „Assessment of Efficacy of Rosehip Extract in Treatment of patients with Osteoarthritis of Knee.” Journal of Advanced Medical and Dental Sciences Research 8.9 (2020): 125-131.

Winnica przywodzi mi na myśl Toskanię i cyprysowe aleje, które prowadzą do samotnych, kamiennych wilii na wzgórzach. Wyobrażam sobie, że za murami tych domostw rozgrywają się historie, które mogłyby posłużyć za scenariusz niejednej opery mydlanej.

I te wzgórza nad Balatonem, na których wiosną winorośl sąsiaduje z polami maków tworząc przepiękne, malownicze obrazy…

Wydawałoby się, pobuszowanie w winnicy ma sens wtedy, kiedy dojrzeją winogrona.

Ale warto zaglądać do winnicy także dla liści winogronowych. Zawierają one bowiem lupeol, który zapobiega tworzeniu się kamieni nerkowych. A te bardzo często dokuczają chorym na dnę moczanową. Co więcej liście winogron zawierają także pterostylben, silny przeciwutleniacz, pochodną resweratrolu. Pterostylben działa przeciwnowotworowo, przeciwcukrzycowo i pomaga w spalaniu tłuszczu. Nie ma go wprawdzie w liściach tak dużo, jak w skórkach winogron, niemniej jednak jest.

Gołąbki w liściach winogron to wobec tego dla podagryka potrawa obowiązkowa. Przepisów jest cała masa.

Pochodzą z kuchni gruzińskiej, tureckiej, greckiej, libańskiej. Raz będą to dolma, innym razem tolma, a jeszcze innym dolmades czy sarma.

Chciałabym  mieć małą winnicę przy domu.

Wiosną przy przycinaniu pędów popijałabym wyciekający sok (2-3 łyżki dziennie). Włosi wiedzą, że chroni to przed kamicą nerkową.

A winogrona jadłabym na deser.  Procyjanidyny z pestek winogron zmniejszają poziom kwasu moczowego we krwi.

Idealny dla chorego na dnę wydawałby się też olej z pestek winogron, znany już od XVI wieku. Budzi on jednak wśród dietetyków kontrowersje. Ma niestety zły stosunek kwasów omega-6 do omega -3.

Ja używam go od czasu do czasu na zimno. Co tam jeden zły stosunek. Ważne inne, dobre.

źródła://

Kujawa-Warchala, Katarzyna, and Jolanta Nazaruk. „Aktywność Farmakologiczna pentacyklicznych związków triterpenowych.” Postępy Fitoterapii 2012;1:35-47

Wang,Ying, et al. „Administration of Procyanidins from Grape Seeds Reduces
Serum Uric Acid Levels and Decreases Hepatic Xanthine Dehydrogenase/Oxidase Activities in OXnate-Treated Mice.” Pharmacology & Toxicology 2004;94.5:232-237.

Mikulski, Damian. „Teoretyczne badanie biofizykochemicznych właściwości resweratrolu i jego pochodnych.” (2011).

Komosa ryżowa (Chenopodium quinoa Willd.) jest uprawiana od kilku tysięcy lat. O jej niegdysiejszym znaczeniu świadczy fakt, że w państwie Inków król, Syn Słońca, osobiście wysiewał pierwsze nasiona.

Jej wielka kariera na powrót zaczęła się niedawno i nasiona quinoa pojawiły się w tak zwanych „sklepach ze zdrową żywnością”, stając się obowiązkowym elementem zdrowej diety.

Liście tej rośliny są dobrym źródłem dobrze przyswajalnych inhibitorów oksydazy ksantynowej (o niej tutaj), które są podagrykom bardzo potrzebne.

Ale skąd wziąć liście, skoro w sklepach są tylko nasiona?

Tymczasem w przydrożnych rowach i na polach quinoa ma u nas krewniaczkę, skromną, która z Synem Słońca nigdy się nie widziała.

To komosa biała, znana jako lebioda, bieda – pożywienie jadane niegdyś na przednówku.

Nikt jej nie badał naukowo pod kątem hamowania nadaktywności oksydazy ksantynowej , ale pomyślałam, że skoro quinoa jest tak blisko z nią spokrewniona, to dlaczego lebioda nie miałaby mieć takich samych właściwości?

W końcu w indyjskim stanie Sikkim tradycyjnie leczą lebiodą bóle stawów.

Można zajadać młode listki lebiody. Starsze rośliny trzeba zostawić w spokoju, bo zawierają zbyt dużo saponin, które w nadmiarze mogą nam zaszkodzić. Z tego względu młode liście też lepiej zanurzyć we wrzątku, żeby je saponin pozbawić. Są smaczne i bogate w witaminy A, B1, B2 i C oraz mikroelementy.

Niestety lebioda to także źródło szczawianów. Więc tym, którzy mają kamicę szczawianową, raczej nie polecam. Chociaż, jak się okazuje po bliższym przyjrzeniu się sprawie, wpływ szczawianów na te kamienie jest kwestią dość dyskusyjną, a badania na ten temat dają różne, sprzeczne wyniki.

Wapń zmniejsza wchłanianie szczawianów, więc do sparzonych i przesmażonych na maśle listków lebiody warto dodać trochę śmietany.

Tak jak to niegdyś robiono.

Nasiona lebiody po wymoczeniu przez całą noc można jeść tak samo, jak nasiona quinoa.

Spójrzmy przychylnym okiem na lebiodę, którą teraz tępi się jako chwast.

Może nie jest tak światowa, jak quinoa, ale jest za darmo, świeżutka i w zasięgu ręki.

źródła:

Gawlik-Dziki, Urszula, et al. „Liście Chenopodium quinoa Willd jako źródło naturalnych inhibitorów oksydazy ksantynowej.” Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2012;45(3):482-487

Pradhan, Sudhan, and Jyoti Prakash Tamang. „Ethnobiology of wild leafy vegetables of Sikkim.” (2015).

O mniszku lekarskim wiele się mówi i pisze od wieków. Jego mleczny sok Awicenna opisywał jako lek na zapalenie oczu.

W XIV wieku uprawiano go na Wyspach Brytyjskich jako zioło sałatkowe.

Syreniusz zachęcał do stosowania mniszka w celach kulinarnych. Doradzał nakrywać go garnkiem, dzięki czemu stanie się biały i mniej gorzki.

Pisał o nim także , że „podagrę uskramia ziele świeże tłukąc a na bolące mieysca plastrując”.

W XVIII wieku dodawano odwary z mniszka do powszechnie stosowanych wówczas lewatyw.

Mniszek lekarski nazywany jest potocznie „mleczem”.

Ale mlecz to zupełnie inna roślina.

Ostatnio mniszek zrobił się modny zwłaszcza w różnego rodzaju dietach odchudzających. A to podagrykom też się przyda. Na ogół osoby cierpiące na tę niemiłą przypadłość mają też kłopoty z wagą. Kiedyś mówiło się, że to właśnie otyłość jest przyczyną dny. Dziś mówi się, że może być całkiem odwrotnie.

Przetwory z mniszka wykazują działanie przeciwzapalne i lekko moczopędne, a także hamują lipazę trzustkową. Dzięki stopowaniu lipazy trzustkowej, część spożytych tłuszczów nie jest w organizmie absorbowana.

Mniszek występuje jako składnik w wielu mieszankach ziołowych zalecanych na dnę. 

Z kwiatów mniszka można zrobić syrop albo wino. Ale trzeba być cierpliwym i strasznie dużo „naskubać się” płatków.

Mniszek wywołuje sporo kontrowersji w kwestii jego stosowania przy chorobach nowotworowych. W niektórych przypadkach bowiem może nawet nasilać chorobę. Warto zatem ostrożnie podchodzić do publikowanych tu i tam rewelacji.

Tak, czy owak, mniszek jest bardzo inspirujący.

Pięknie narysował go Wyspiański.

A pamiętacie dmuchawce w piosence Budki Suflera?

Mniszek, zwany po angielsku dandelion, jest bohaterem piosenki z repertuaru The Rolling Stones.

Ray Bradbury, autor słynnej (zwłaszcza dzięki filmowi) książki ’Fahrenheit 451′ napisał także nowelę „Dandelion wine”. Dla jej głównego bohatera wino mniszkowe było „zabutelkowanym latem”. Na cześć tego pisarza i jego nowelki astronauci z Apollo 15 ochrzcili jeden z księżycowych kraterów nazwą Dandelion Crater.

Polska nazwa „mniszek” powstała podobno przez skojarzenie pozbawionego nasion dmuchawca z mnisią łysinką.

Kiedyś wybrałam się po poradę zielarską do pewnego klasztoru.

Zakonnik, z którym rozmawiałam, był bardzo niski i ciągle nie mogłam powstrzymać się od śmiechu, bo bez przerwy myślałam o nim, że to taki „braciszek-mniszek”.

źródła:

Garza, A. L., et al. „Natural inhibitors of pancreatic lipase as new players in obesity treatment.” Planta Medica 2011;77:773-785

Zdjęcie, które ilustruje ten wpis, nie przedstawia mojego ogródka.

Mój zarośnięty jest podagrycznikiem, miechunką, ogórecznikiem i innymi przydatnymi podagrykowi ziołami, przez niektórych zwanymi „zielskiem”.

Często obiecuję sobie, że wreszcie je jakoś okiełznam i wypełnię rabatki ślicznymi roślinkami.

Co jakiś czas dopada mnie frustracja spowodowana ciągłym brakiem czasu na tę zmianę. Ale nie trwa ona długo i kończy się, kiedy w moim ogródku pojawia się nowe „zielsko”. Na przykład łopian.

Łopian większy (Arctium lappa L.) to doskonała roślina dla osób z problemami metabolicznymi. Korzeń łopianu pobudza łagodnie działanie żołądka, trzustki i wątroby. Zwiększa także przesączanie w kłębkach nerkowych. Bardzo poprawia przemianę materii.

Syreniusz pisał o łopianie :

„Scyatykę (rwę kulszową) ratuje/ nasienie iego po quincie albo pułtory/ z dobrym białym winem/ czterdzieści dni porządnie biorąc.”

Zawarta w nasionach łopianu arktigenina ma silne działanie przeciwzapalne, co uzasadnia tę metodę, podobnie jak stosowanie nasion łopianu na dnę moczanową i artretyzm przez niektórych ziołoleczników z XIX wieku.

Korzenie łopianu zbiera się jesienią w pierwszym roku wegetacji, gdy roślina jeszcze nie wytworzyła łodygi kwiatowej lub wczesną wiosną w drugim roku wegetacji. Pokrojone na kawałki suszy się w temperaturze 50 stopni.

Odwar przygotowany z 2 łyżek rozdrobnionego korzenia łopianu należy zalać 2 szklankami wody i ogrzewać do wrzenia. Po 3 minutach gotowania odstawić na 15 minut i przecedzić. Pić 1/2 szklanki 3 razy dziennie po jedzeniu.

Można użyć także soku z łopianu (Succus Bardanae) – 30 kropli na 1/4 szklanki wody 3 razy dziennie po jedzeniu.

Dostępne są też nasiona łopianu w postaci kapsułek. Ale są, nie wiedzieć czemu, tak drogie, że ja ich na pewno nie kupię.

Czasem wstyd mi trochę, że sąsiedzi patrząc na mój ogródek myślą, że taki marny i zaniedbany.

Ale wtedy pocieszam się, że przecież oni zapewne nic nie wiedzą o wydanym za czasów panowania Karola Wielkiego rozporządzeniu „Capitulare de villis”, które zawierało reguły dotyczące zarządzania królewskimi dobrami. Jest tam bezwzględne zalecenie uprawiania w ogrodach królewskich łobody, szarłatu i łopianu większego.

Mam w ogrodzie łobodę, szarłat i łopian. Więc mam, drodzy sąsiedzi, ogród jak sam cesarz Karol Wielki.

Kto czytał „Relaks po cesarsku” (tutaj) ten wie, że lubię też termy w Akwizgranie. Zupełnie jak on.

Szkoda, że z tego, co mnie łączy z Karolem Wielkim „to by było na tyle”.

Ale i tak wydatnie poprawia mi to nastrój.

źródła:

Ling, X., and W. Bochu. „A review of phytotherapy of gout: perspective of new pharmacological treatments.” Die Pharmazie-An International Journal of Pharmaceutical Sciences 69.4 (2014): 243-256.

P.S.

Na Wyspach Brytyjskich od XIII wieku przygotowuje się tradycyjny napój gazowany z fermentowanych korzeni mniszka lekarskiego i łopianu. Nazywa się on „Dandelion and burdock”.

Wymyślił go ponoć św. Tomasz z Akwinu, by praca nad ważnym dziełem filozoficznym szła mu sprawniej. Chyba powinnam zrobić sobie ten napój, by praca nad różnymi moimi „dziełami” szła mi sprawniej. Zaoszczędzony czas przeznaczę na pracę w ogródku. To co się w nim dzieje, to jednak lekka przesada.

Może wypróbuję recepturę z River Cottage?